बाइपोलार मूड डिसअर्डरका बारेमा केही थाहा पाउनका लागि यो जानकारी हेर्नुहोस् ः—
यसभित्र ः—
१. बाइपोलार मूड डिसअर्डर भनेको के हो ?
२. बाइपोलार मूड डिसअर्डर हनुका कारणहरु के के हुुन् ?
३. बाइपोलार मूड डिसअर्डरको लक्षणहरु के के हुुन् ?
४. के बाइपोलार मूड डिसअर्डरको उपचार सम्भव छ ?
५. के बालबालिकाहरुलाई समेत बाइपोलार मूड डिसअर्डर हुुन सक्छ ?
६. तपाईंका नजीकका मानिसलाई बाइपोलार मूड डिसअर्डर भएमा कसरी सहयोग गर्ने ?
१. बाइपोलार मूड डिसअर्डर भनेको के हो ?
बाइपोलार मूड डिसअर्डर एक प्रकारको मनोरोग हो ।
यो रोग लागेका मानिसको अनुभूति ÷ मनस्थिति एकदमै असामान्य रुपमा परिवर्तित हुन्छ ।
यस्ता रोगीहरुलाई कहिलेकाहींं कारण बिनानै अत्यन्त असामान्य प्रकारको खुशीको अनुभव हुन सक्छ । यस्तो अवस्थामा उसलाई एकदमै बढी जोश, जाँँगर तथा शक्ति भएको अनुभव हुन सक्छ । कहिलेकाहींं भने उसले अत्यन्तै बढी नैराश्यताको अनुभव हुन सक्छ ।
यस्तो प्रकारको असामान्य अनुभूति तथा मनस्थिति एकै समयमा नभई फरक फरक समयमा केही अवधिको लागि रहने गर्छ ।
यस्ता असामान्य अवस्थाहरु बीचको अवधिमा बाइपोलार मूड डिसअर्डरबाट पीडित व्यक्तिहरु सामान्य व्यक्ति जस्तै हुन्छन् । यस्तो सामान्य अवस्थामा यस्ता व्यक्तिहरुले आफ्नो सम्पूर्ण कार्यहरु राम्ररी गर्न सक्छन् । जागिर खाने तथा आफ्नो व्यवसाय गर्नुका साथै पारिवारिक जीवन समेत सामान्य रुपमा बिताउन सक्छन् ।
असामान्य अनुभूति तथा मनस्थिति भएको अवस्थाहरु बीचको सामान्य अवधि निकै नै छोटो भएको खण्डमा, यस्तो व्यक्तिहरुको पारिवारिक, आर्थिक तथा सामाजिक जीवनमा ठूलै समस्या उत्पन्न हुन सक्छ ।
बाइपोलार मूड डिसअर्डरबाट पीडित व्यक्तिहरुले कहिलेकाही जाँड ÷ रक्सी तथा अन्य नशालु पदार्थको सेवन गर्न शुरु गर्न सक्छन् । यस्ता व्यक्तिहरुलाई बेला बेलामा आत्महत्या गर्ने अथवा अरुलाई हानि पु¥याउने सोंच समेत आउन सक्छ ।
२. बाइपोलार मूड डिसअर्डर हनुका कारणहरु के के हुुन् ?
बाइपोलार मूड डिसअर्डर हनुको कारण यही नै हो भनेर ठ्याक्कै भन्न सकिने अवस्था अहिले सम्म छैन ।
तर पनि वंशाणुगत कारण, स्नायु तथा मष्तिष्कमा हुने रासायनिक पदार्थहरु (न्यूरोकेमिकल्स) को गडबडी, हर्मोनको गडबडी तथा बस्ने वातावरणको प्रभावका कारणले गर्दा यस्तो रोग लाग्न सक्छ ।
३. बाइपोलार मूड डिसअर्डरको लक्षणहरु के के हुुन् ?
यो रोगबाट पीडित व्यक्तिहरुको मनस्थिति बेला बेलामा असामान्य हुने गर्छ ।
यो असामान्य अवस्था दिन, हप्ता वा केही महिनासम्म रहन सक्छ ।
यस्तो असामान्य अवस्थामा पीडित व्यक्तिले असामान्य प्रकारको अनुभूति गर्छ ।
कहिलेकाहींं यस्तो अवस्थामा पीडित व्यक्तिले असामान्य रुपमा खुशीको अनुभव गर्न सक्छ । कारण बिनानै उसले अत्यन्तै रमाइलो अनुभव गर्छ । यो असामान्य अवस्थालाई ेउन्माद (मेनिया) भनिन्छ ।
यसैगरी पीडित व्यक्तिले कहिलेकाहींंं मेनियाको भन्दा ठ्याक्कै उल्टो प्रकारको अनुभूति महसूस गर्न सक्छ । उसको मन कारण बिनानै एकदमै बढी उदास हुन्छ । यो अवस्थालाई डिप्रेशन (उदासीपना) भनिन्छ ।
बाइपोलार मूड डिसअर्डरबाट पीडित व्यक्तिहरु केही समयसम्म मेनियाको अवस्थामा रहेर फेरि डिप्रेशनको अवस्थामा जान सक्छन् ।
एकपटक मेनिया अथवा डिप्रेशनको अवस्था आएर हटिसकेपछि, व्यक्ति फेरि सामान्य अवस्थामा फर्कन्छ । अर्कोपटक फेरि मेनिया ÷ डिप्रेशन हुनु अघि सम्म उ सामान्य व्यक्तिझैं रहन्छ ।
पहिले पहिले बाइपोलार मूड डिसअर्डरलाई मेनिक डिप्रेसिभ साइकोसिस पनि भनिन्थ्यो ।
मेनियाको अवस्था हँुदाका लक्षणहरु ः—
अत्यन्तै बढी रिसाउने तथा झर्किने ।
धेरैनै चाँडचाँडो बोल्ने । यसरी बोलेको कुरा अरुलाई बुझ्न समेत गाह्रो हुन्छ ।
निन्द्राको आवश्यकता नहुने । थोरै निदाए पनि पुग्ने हुन्छ ।
ध्यान केन्द्रित गर्न गाह्रो हुने ।
एकदमै बढी आशावादी हुन थाल्ने । अरुभन्दा आफू एकदमै ठूलो व्यक्ति भएको अथवा निकै महत्वपूर्ण भएको महसूस गर्ने ।
हुनै नसक्ने खालका ठूला ठूला योजनाहरु बनाउने । शेखी गर्ने । सामान्य भन्दा बढी कामहरु गर्न कोशिश गर्ने ।
अचम्मलाग्दो, रङ्गीचङ्गी लुगा लगाउने ।
नचाहिंदो किसिमले पैसा जथाभावी खर्च गर्ने ।
असामान्य किसिमका यौन व्यवहार गर्ने तथा असुरक्षित यौन सम्पर्क समेत गर्ने ।
चुरोट, सुर्ती, जाँड, रक्सी तथा अन्य नशालु पदार्थको प्रयोग गर्ने ।
सामाजिक परिस्थितिको होश नपु¥याई नचाहिंदो काम गर्ने ः— जस्तै, जहाँ मन लाग्यो त्यहीं नाच्ने, गाउने, आफूले मान्नुपर्ने मानिसलाई होच्याएर बोल्ने, काम अह्राउने ।
डिप्रेशनको अवस्था हँुदाका लक्षणहरु ः—
अत्यन्त उदास तथा पूर्ण रुपमा निराश हुने ।
एकदमै छटपट महसूस गर्ने ÷ झर्किने ।
आत्महत्याको सोंच आउने ÷ आत्महत्याको कोशिश समेत गर्ने ।
निन्द्रा बिग्रिने ÷ सामान्य अवस्थामा भन्दा निकै चाँडो बिउँझिने ।
अनावश्यक रुपमा आफूले निकैनै ठूलो गल्ती गरें भन्ने महसूस गर्ने । आफ्नो कुनै मूल्य नै नभएको अनुभव गर्ने ।
खाना नरुच्ने ÷ भोक नलाग्ने ।
एकदमै थाकेको अनुभव गर्ने ।
ध्यान केन्द्रित गर्न गाह्रो हुने ।
शरीरका विभिन्न भाग दुख्ने ।
पाचनप्रणालीमा गडबडी आउने — विशेषगरी कब्जियत हुने ।
छिट्टैनै रोइहाल्ने ÷ कारण बिनानै तौल घट्दै अथवा बढ्दै जाने ।
आफूले नियमित रुपमा गर्दै आएको कुनै पनि रमाइला गतिविधिहरुप्रतिको इच्छा हराउँदै जाने ÷ रमाइलोको अनुभूति नहुने ।
यौन इच्छामा समेत कमी आउने ।
४. के बाइपोलार मूड डिसअर्डरको उपचार सम्भव छ ?
अवश्य सम्भव छ । समयमै उचित परामर्श तथबा उपचार गरेमा यो रोगको राम्ररीनै समाधान गर्न सम्भव छ ।
यदि तपाईंका नजीकका मानिसहरुमा माथि उल्लेख गरिएका मध्ये कुनै पनि लक्षणहरु देखिएको जस्तो लागेमा तुरुन्तै मनोचिकित्सकसँग सम्पर्क गर्नुहोस् ।
धेरैजसो बिरामीलाई औषधिका साथै मनोवैज्ञानिक उपचार तथा परामर्श समेत आवश्यक पर्छ ।
५. के बालबालिकाहरुलाई समेत बाइपोलार मूड डिसअर्डर हुुन सक्छ ?
सक्छ । बालबालिकाहरुलाई समेत यो समस्या हुुन सक्छ ।
बालबालिकालाई यस्तो भएमा उनीहरुको व्यवहारमा निम्न प्रकारका परिवर्तनहरु देखिन सक्छ ः—
एक्कासि असामान्य प्रकारले हा“स्ने, अथवा केही समय असामान्य रुपमा खुशी हुने, अनि कहिलेकाही केही समयका लागि असामान्य रुपमा दःुखी पनि हुने ।
टी. भी. सिनेमामा “सुपरम्यान” वा “स्पाइडरम्यान”ले गर्ने जस्ता खतरनाक कियाकलाप वा कलाबाजी समेत आफैंले गरेर देखाउन सक्छु भन्ने विश्वास गर्ने ।
निकै कम समय मात्र सुत्ने । यसरी कम सुतेपनि भोलिपल्ट पटक्कै थाकेको महसूस नगर्ने ।
असामान्य र अमिल्दो यौन व्यवहार देखाउने ।
आत्महत्या अथवा आफूलाई हानि पु¥याउने कुरा गर्ने ।
६. तपाईंका नजीकका मानिसलाई बाइपोलार मूड डिसअर्डर भएमा कसरी सहयोग गर्ने ?
मेनिया अथवा डिप्रेशन भएको बेलामा तपाईका नजीकका व्यक्तिले देखाउने असामान्य व्यवहारले गर्दा तपाईको वैवाहिक जीवन, आपसी अन्तरसम्बन्ध तथा पारिवारिक जीवनमा समेत ठूलै समस्या आउन सक्छ ।
यस्तो समस्याको सही रुपमा सामना गर्नका लागि मनबोवैज्ञानिक, मनोसामाजिक कार्यकर्ता तथा मनोचिकित्सकीय नर्स आदि स“ग उचित परामर्श लिनु पर्छ ।
नजीकका मानिसलाई यस्तो समस्या भएमा, आफ्ना बालबालिकालाई समेत तपाईंले विशेष ध्यान दिनु पर्छ साथै सही प्रकारले सम्झाउनु पर्छ । उनीहरुस“ग समस्याको बारेमा आवश्यक कुराकानी गर्नुपर्छ साथै उनीहरुको जिज्ञासाको सक्दो समाधान गर्नुपर्छ ।
यो समस्यालाई परिवारकै लागि एउटा ठलो कलङ्कका रुपमा लिन हुन्न । यो पनि अरु रोग जस्तै एउटा रोग हो भनेर बुझ्नु पर्दछ ।
मेनिया अथवा डिप्रेशनको अवस्थाको शुरुआतका लक्षणहरुको बारेमा जानकारी हासिल गर्नका साथै यस्तो लक्षण देखिएमा अपनाउन पर्ने रोकथामका उपायहरुका बारेमा समेत जान्नु पर्छ ।
जा“ड, रक्सी तथा अन्य नशालु पदार्थको प्रयोग समेत भइरहेको छ भने यस्तो प्रयोगको समाधान कसरी गर्ने भनेर सम्बन्धित विषेशज्ञहरुस“ग उचित सरसल्लाह लिनुपर्छ ।
बिरामीले नियमित रुपमा सुत्ने, खाने तथा कसरत गर्ने गरेको वा नगरेको कुराको ख्याल गर्नुपर्छ तथा यस्ता क्रियाकलापलाई नियमित बनाउन कोशिश गर्नुपर्छ ।
मानसिक शान्तिका लागि गरिने “ध्यान” जस्ता गतिविधिलाई प्रोत्साहित गर्नुपर्छ ।